Sporen van het koninkrijk

ND artikel zaterdag 13 mei 2017 - Blz. 34 

Sporen van het koninkrijk geschreven door Krijn de Jong • hulpverlener en publicist

‘Daar moeten jullie echt heen gaan.’ We staan bij een paar vrienden in de oude binnenstad van Jeruzalem. Ze zijn nog vol van een zojuist afgelegd bezoek. Ze zijn bij een Nederlandse Holocaustoverlevende geweest. Een man van 91 jaar, een oud-chirurg. Hij heeft hun een soort college gegeven over antisemitisme. Het was geen vrijblijvend verhaal geweest, begreep ik. Een van onze vrienden tekende voor ons uit waar we het huis van Zvi Eyal konden vinden. Een paar dagen later staan we voor de deur. Als we aanbellen, gaat de deur meteen open. ‘Kom maar verder.’ We zijn onder de indruk van het huis en van zijn ligging, met uitzicht op de Westelijke Muur. Maar nog meer zijn we onder de indruk van zijn boodschap. ‘“Hoe was het mogelijk?”, die vraag moet ons bezig houden.’ Een mening zonder goede diagnose is als een schip zonder kapitein. Eyal vat zijn verhaal samen in twee foto’s die hij ons toont. Een foto van het schilderij De Schreeuw, van de Noorse schilder Edvard Munch en een foto van drie aapjes, ‘horen zien en zwijgen’. Er moet gekozen worden. Een Nederlandse vrouw, Petra van der Zande, schreef een boek over het leven van Zvi Eyal. Petra woont met haar man al jaren in Israël. Ook zij zijn geen doorsnee-echtpaar. Ze openden hun huis voor meervoudig gehandicapte kinderen. Het boek dat Petra over Zvi Eyal schreef, heeft geen toevallige titel. Het heet: Een open deur. ‘Als er geen open deuren geweest waren, had dit gesprek hoogstwaarschijnlijk niet plaatsgevonden’, merkt Zvi op. Drie families waren cruciaal toen hij samen met zijn broer Freddy het Kamp Westerbork ontvluchtte. Het was een wonder dat ze die vlucht overleefden. Maar minstens zo’n groot wonder was het feit dat drie families hun deur openden voor de twee opgejaagde jongens. Het eerste huis was in Assen. Een vrouw met een kind op de arm opende de deur. Er werden geen vragen gesteld, dan alleen deze: ‘Hoe kan ik jullie helpen?’ Het tweede huis was van een oude zeilvriend in Herenveen. Ook die hielp hen verder naar Amsterdam waar de twee broers wilden onderduiken. Daar kwamen ze terecht bij Mijntje, een vrouw met een heel eenvoudige levensfilosofie: een mens is een mens. Zvi ging in 1946 naar Israël. Opnieuw een levensgevaarlijke onderneming. Hij maakte er alle oorlogen mee. Eerst als strijder, later als chirurg aan het front. Natuurlijk dacht hij geregeld terug aan die open deuren. Het zat hem dwars dat hij die vrouw in Assen niet kon terugvinden. Hij wist naam noch straat. Een artikel in de plaatselijke krant van Assen leverde geen resultaat op. Aandacht in het televisieprogramma Spoorloos evenmin. Toch werd de reddende engel gevonden. De mysterieuze vrouw uit Assen had wel naar het programma gekeken, ‘maar omdat ze niet in het zonnetje gezet wilde worden, had ze niet gereageerd’. Door bemiddeling van een familielid kwam het contact met mevrouw Steinfort toch tot stand. Zij is beslist een lichtend voorbeeld in onze narcistische tijd. En check uw voordeur ook nog even.

Bezoek uit Nederland EN Israel!

In Mei 2017 kreeg ik een email van ene Peter Zevenhuizen die Zvi vorig jaar in Hoofddorp had gehoord en gesproken. Het had een diepe indruk achtergelaten.

Nu waren ze met het gezin en twee vriendinnen in Israel, en dachten dat het misschien wel een leuk/goed idee was om een bezoekje aan Zvi te brengen. Zo gezegd zo gedaan.

Het werd een heel bijzondere ontmoeting, ook omdat Peter hun 81 jarige vriendin Rifka, die zij elk jaar bezoeken ook had meegenomen. Rivka woont in Kibbutz Tzora bij Beit Shemesh. Toen Peter haar over Zvi vertelde en haar het boek De Open Deur uitleende, las ze het in een adem uit. Uiteraard wilde ze graag mee toen ze hoorde dat de familie Zvi in Jeruzalem ging bezoeken.

Zvi en Rivka hebben samen gepraat over het verleden, waardoor het voor de familie een dubbel mooie ontmoeting werd.

Rifkah heeft voor en na de oorlog in de Bergstichting in Laren gezeten, en tijdens de oorlog ondergedoken in Zuid Limburg. Toen ze meerderjarig werd is Rivka naar Israel vertrokken en gaan wonen op kibbutz Tzora. En daar woont ze nog steeds. Op de kibbutz woont nog een oude Nederlandse vrouw die Zvi nog gekend heeft onder zijn oude naam: Harry Klafter.

In Israel zijn de herdenkingsdagen altijd een bewogen tijd voor de overlevenden. Ook voor Rifka, die opmerkte:

 “Twee minuten stilte of een herdenkingsdag is voor mensen die het niet hebben meegemaakt. Ik denk er m’n hele leven, iedere dag aan!”

Zvi zegt altijd precies hetzelfde!

En zo blijven we ons altijd weer verbazen over de vele Nederlanders die Zvi over de vloer krijgt. Het rimpeleffect van de spreekbeurten die hij in 2015 en 2016 in Nederland hield gaat nog steeds door.

BIBLIOGRAFIE

Hieronder volgt een lijst met de boeken die ik geraadpleegd heb tijdens het schrijven van Zvi's levensverhaal, De Open Deur. Veel van deze boeken zijn alleen nog maar tweedehands te verkrijgen.

Daarnaast heb ik uiteraard van ettelijke websites aantekeningen gemaakt, evenals de nodige documentaires en DVD's.

1. Kleine Sjoa —Jaques Presser

2. Absent. Herinneringen aan het Joods Lyceum Amsterdam 1941-1943. Dienke Hondius

3. Een gat in het prikkeldraad—Westerbork Cahiers

4. Westerbork 1939-1945—het verhaal van vluchtelingenkamp en durchgangslager Westerbork

5. The Encyclopedia of the Rightehous among the Nations—Netherlands

6. Ziekenbroeder in Kamp Westerbork. Sam Stern.

7. Bewogen Stilte, Betty Bausch-Polak en Elisheva Auerbach-Polak

8. Waiting for Hope. Jewish displaced persons in Post WWII Germany.

9. Underground to Palestina—I.F. Stone

10. Open the Gates—The Dramatic Personal Story of ‘Illegal” Immigration to Israel by Ehud Avriel

11. Een gewone stad in een bijzondere tijd. Utrecht 1940-1945, Jan van Miert, red.

12. Cast a Giant Shadow, Ted Berkman

13. Col. David (Mickey) Marcus, by Zipporah Porath

14. Panden die verhalen - oorlogsgeschiedenis van de Utrechtse Maliebaan, Wout Buitelaar. Uitg. Matrijs

15. Jodenvervolging in de stad Utrecht, Drs. C. van Dam

16. A Prophetic Property, Kelvin Crobmie

17. De ontstaansgeschiedenis van de Nederlandse Immigrantenvereniging in Israel, Chaya Brasz

18. It Takes a Dream - the Story of Hadassah, Marlin Levin

DVDs:

* Kamp Westerbork - de film (met opnames van Zvi als 17 jarige jongen in het kamp laboratorium!)

* Omdat hun hart sprak - videodocumentaire over “Kindjeshaven” in Utrecht (via het Utrechtse Archief) 

In memoriam - Net Wieberdink

Tijdens de Zesdaagse oorlog kwam de broer van Zvi in contact met een groep Nederlandse vrijwilligers die speciaal naar Israël waren gevlogen om te helpen in haar uur van nood. Koos Wieberdink was chirurg in het Antonie van Leeuwenhoek ziekenhuis (AVL) en zijn vrouw Net werkte daar als verpleegkundige. Tussen Zvi en het echtpaar Wieberdink ontstond een levenslange vriendschap. Zij bleven net zo lang in Israel tot ze niet meer nodig waren en toen ze afscheid namen, moest Zvi beloven hen te komen opzoeken, als hij in Nederland was.

En dat gebeurde. Als Zvi voor langere of kortere tijd in Nederland moest zijn, logeerde hij meestal bij deze vrienden. Als het gezin Eyal op vakantie naar Nederland kwam, bezochten ze hen altijd in hun Kudelstaartse woning.

Na het overlijden van Koos, zette Zvi een foto van zijn vriend in de eethoek, en vertelde hij bezoekers regelmatig het verhaal van hun bijzondere vriendschap.  

Jarenlang hielden Zvi en Net telefonisch contact met elkaar. 

In 2013 riep Zvi de hulp in van Hans en Lena van der Luit in Aalsmeer, omdat hij Net niet te pakken kon krijgen. Er moest iets gebeurd zijn, maar wat? Zij wisten Net te lokaliseren in een revalidatiecentrum, waar zij tijdelijk was opgenomen na een hersenbloeding. Het contact was weer hersteld. 

In 2015 kwam Zvi naar Nederland voor een serie spreekbeurten, en mochten wij getuige zijn van het blijde weerzien van twee oude vrienden – Zvi achter in de tachtig, en Net begin negentig.

In 2016 was Zvi opnieuw in Nederland, en kon hij haar twee keer bezoeken.

Vandaag, 25 maart 2017, kreeg Zvi vanuit Nederland een telefoontje dat zijn vriendin Net, was overleden. Ze was als een kaarsje uitgegaan.

Samen met haar man, Koos, mocht ook Net tot grote zegen zijn voor Israël. Moge haar nagedachtenis tot zegen zijn! 

Video van Zvi's tournee in Nederland, 2016

Video Zvi Eyal 91 jaar op 1 november!

OM STIL VAN TE WORDEN...

neef Albert Mok met zoon Abraham

In Israel lees je regelmatig dat familieleden na tientallen jaren weer in contact met elkaar zijn gekomen. Wie had ooit kunnen denken dat Zvi’s levensverhaal iets dergelijks teweeg zou brengen. Na tientallen jaren hoorde Zvi weer van familie van zijn moeders kant. We zijn er stil van!

Een paar weken nadat Zvi in Nederland had gesproken, stuurde een van de organisatoren een email naar mij door van ene mevrouw Shirley Mok uit Amsterdam. Hieronder volgt een samenvatting van de daaruit voortvloeiende correspondentie.

16 april 2016

“Mijn overleden echtgenoot, Albert Mok, was een volle neef van Zvi Eyal, Harry Klafter,” begon de email. “Zvi’s moeder, tante Esther en mijn schoonvader Abraham waren broer en zus. Jaren geleden, toen Zvi in Nederland was, zijn alle neven en nichten een dag bij elkaar geweest. Maar door zijn drukke baan en het feit dat hij in Israël woonde, verwaterde het contact. Ik had graag naar een van Zvi’s spreekbeurten gekomen – mijn zoon Abraham, die in Amerika woont, schreef mij daarover. Bram (Abe) woont al 30 jaar in Amerika met zijn vrouw en twee kinderen. Mijn kleindochter, Val, studeert anesthesiologie. We zijn er trots op dat een Mok de traditie van medicijnen voortzet. Graag ontvang ik Zvi’s biografie.”

6 mei

“Heel hartelijk dank voor Zvi’s levensverhaal. Mijn kleinzoons kunnen het lezen en zijn zeer geïnteresseerd in de afkomst en geschiedenis van hun grootvader.”

22 mei

“Door het lezen van het boek komen alle herinneren naar boven van de dingen die mijn man vertelde over zijn Amsterdamse jeugd. Na de oorlog leerde hij het diamantslijper vak en emigreerde later met zijn broer Maurits naar Australië waar wij elkaar in 1960 ontmoetten.”

Bram (Abe) en zijn moeder, Shirley Mok

Van Amsterdam liep het draadje naar Amerika – Bram (Abe) nam de correspondentie van zijn moeder over.

30 juni

“Ben blij te horen dat Zvi contact wil hebben,” schreef hij. “Ik zou graag met hem praten. Ik kan mij herinneren toen ik een jaar of 13/14 was dat Zvi met zijn jongens in Nederland op vakantie was. Mijn vader nam ons mee vissen op de Vinkeveense plassen. Het was toen niet bepaald visweer en we hebben ons behoorlijk zitten vervelen in dat kleine bootje!.... Onze familie is niet groot meer en is over de hele wereld verspreid. Mijn oom is, voor zover ik weet, de eerst Dr. In de familie en mijn dochter is net de tweede geworden!”

  

Na het ontvangen van die bijzondere emails heb ik uiteraard Zvi meteen opgebeld. Hij was blij verrast. Zodra ik het telefoonnummer van Bram had doorgegeven, belde hij dezelfde dag naar Amerika.

1 juli

Bram: “Ik heb vandaag een onverwacht telefoontje gehad van mijn oom en lekker met hem gesmoesd.” [Met hulp van Lisette, de Filipino hulp, is er zelfs een Facebook pagina aangemaakt!]

“Ik kan het nog steeds niet geloven! Ik heb mijn nicht in Nederland gebeld en vertelt dat ik onze vaders neef gevonden had. “Harry!” zei ze meteen. Zij kan het ook niet geloven.

Ik ga mijn Hebreeuws een beetje bijwerken, zodat als ik hem kom opzoeken, ik ook met de rest van de familie kan praten.”

   

Albert Mok voor de oorlog, ongeveer 9 jaar oud

Albert Mok tijdens de bevrijding van Amsterdam, 1945

Uiteraard is dit verhaal nog niet af! We zien uit naar het vervolg. 

Ook ben ik natuurlijk nieuwsgierig geworden meer te leren over de familieleden van de kant van Zvi's moeder: Esther Mok.